PAWEŁ CHĘCIŃSKI

1. Dane osobiste (imię, nazwisko, stopień, wiek, zawód i stan cywilny):

Plut. Paweł Chęciński, rocznik 1897, funkcjonariusz Policji Państwowej w miasteczku Wołma, gminy tejże, pow. wołożyńskiego, żonaty.

2. Data i okoliczności zaaresztowania:

Zostałem aresztowany przez władze sowieckie NKWD 14 października 1939 r., jako funkcjonariusz Policji Państwowej i [za to], że posiadam broń palną oraz należałem do bandy w chwili wkraczania wojsk sowieckich na tereny Rzeczpospolitej Polskiej, za co otrzymałem wyrok ośmiu lat przymusowych robót, [wydany] przez osoboje sowieszczanije w Moskwie.

3. Nazwa obozu, więzienia lub miejsca przymusowych prac:

W więzieniu siedziałem w powiatowym areszcie w Wołożynie, w więzieniu w Mińsku i w Oneżskije isprawitielno-trudowyjełagry nad rzeką Onegą, rejon plesiecki.

4. Opis obozu, więzienia:

Warunki więzienne były wprost niemożliwe: ciasno, brud, zawszenie okropne, pluskwy. W celi, [gdzie] osadzony zostałem po raz pierwszy, siedziały już 53 osoby. Cela miała osiem na siedem metrów. Tak samo było w innych więzieniach jak w Mińsku (cela 18 na 9 m, w której siedziało 250 osób, wyżywienie marne).

5. Skład więźniów, jeńców, zesłańców:

W więzieniu mińskim (śledczym) siedziało prawdopodobnie ok. siedmiu tysięcy osób przewiezionych z terenów okupowanej Polski przez Sowietów. Przeważnie byli to Polacy – urzędnicy, wojskowi i rolnicy, było kilku kupców i dwóch przemysłowców Żydów. Kategoria przestępstw przeważnie – burżuazyjny. Byli także komuniści Polacy, którzy prawdopodobnie nie wywiązywali się ze swych zadań. Stosunki między nami na ogół panowały dość dobre, z wyjątkiem kilku osób, które były na usługach NKWD i donosiły, co w celi się działo.

6. i 7. Życie w obozie, więzieniu; pomoc lekarska, szpitale, śmiertelność:

Warunki łagierne również były ciężkie. Praca dzienna 12 godzin, wyżywienie marne, dwa razy dziennie, tak że z każdym dniem człowiek słabł z wycieńczenia i umierał. Znam takich kilka wypadków, lecz wszystkich nie przypominam sobie nazwisk, z wyjątkiem Bronisława Hellego, który w pracy stracił przytomność i po przyniesieniu do szpitala łagiernego, nie odzyskawszy przytomności, zmarł.

8. Stosunek władz NKWD do Polaków:

Nieprzychylny, gdyż na każdym kroku wyzywano i znęcano się. Najrozmaitsze przekleństwa, jak polskajamorda, swołocz itp., a nawet jak wypuszczano nas na przechadzkę i podczas powrotu do celi wówczas po drodze po obu stronach stali NKWD-dziści z pasami w ręku i bito nas gdzie popadło, w ten sposób popędzali. Działo się to w więzieniu w Mińsku.

9. Czy i jaka była łączność z krajem i rodzinami?

Z krajem i rodziną w więzieniach nie było mowy, zaś w łagrach było dozwolone komunikowanie się z rodziną i krajem zależnie od kategorii przestępstwa zarzucanego, np. kategoria przestępstw osiem lat mogła pisać do rodziny raz na trzy miesiące, to było szczególnie do nas, Polaków. Mniejsze kategorie przestępstw mogły pisać częściej, lecz nie więcej jak dwa razy miesięcznie.

10. Kiedy został zwolniony i w jaki sposób dostał się do armii?

Zwolniony z łagru zostałem 2 października 1941 r., a 12 października otrzymałem udostowierienije i inne dokumenty na podróż do Buzułuku. Po przyjeździe do Buzułuku zostałem odesłany przez polskie władze do Kaganu, stamtąd na kołchoz za Bucharę, potem odesłany do Doliny Fergańskiej do rejonu Mołoto-Batu [Mołotobad]. Tu zostałem przydzielony do kołchozów, gdzie przepracowałem do 7 kwietnia 1942 r. W tym dniu udałem się do Margilonu [Marg’ilonu] do 7 Dywizji Piechoty i stąd zostałem odesłany do Guzara [G’uzoru], a 11 kwietnia 1942 r. zostałem przyjęty do polskiej armii i przydzielony do zapasowego pułku piechoty.

6 marca 1943 r.